گه‌شت وگوزار ل دهوكێ
دهوك ئه‌ڤ باژیرێ جوان د كه‌ڤیته باكورێ كوردستانا عیراقێ ناڤبه‌ررا سێ چیا (سپى رێز ل باكورى ، زاوا ل باشورى ، مام سین ل روژ هه‌لاتى) و ژئالێ روژ ئاڤایى ڤه یێ به‌ردایه بو ده‌شتا سیمێلێ ئه‌وا بناڤ و ده‌نگ بو چاندنا ده‌خل و دانى. روبه‌رێ پارێزگه‌ها دهوك د گه‌هیته 10715كم2 ، و یا هاتیه دابه شكرن ژ لایێ كارگیرى ڤه بو قه‌زا (دهوك ، سێمێل ، زاخو، ئامیدى ، شیخان ، ئاكرێ).
پاریزگه‌ها دهوك دهیته هژمارتن ژ پارێزگه‌هین گرنگ ل سه‌رانسه‌رى عیراقێ ژ ئالێ مێژویى و جوگرافی و گه‌شتیارى ڤه.
ژ ئالێ میژویى ڤه گه‌له‌ك شینوارێت كه‌ڤن لێ هه‌نه وه‌ك شكه‌فتا هه‌لامه‌تا ل چیایێ شندوخا ، ش كه‌فتا جار ستین ل گه‌لیێ دهوك ، زانكویا قوبا ل ئامیدیێ، ده‌رگه‌هى به‌هدینان ل ئامێدیێ ، پرا ده‌لال ل زاخو ، شینوارێن خنس و گه‌له‌ك شینوارێن دى.
زێده‌بارى گرنگیا جهێ دهوك یێ جوگرافى ئه‌وا دكه‌ڤیته ل سه‌ر توخیبێ دو ده‌وله‌تا توركیا و سوریا ، و بورینا رێكا سه‌ره‌كى بو توركیا و جیهانا ژ ده‌رڤه. هه‌روه‌سا ژلایى گه‌شت و گوزاری ڤه پارێزگه‌ها دهوك یا هاتیه ده‌ست نیشان كرن كو ببیته پایته‌ختێ گه‌شت و گوزارى ل هه‌رێما كوردستانێ ژبه‌ر هه‌بونا گه‌له‌ك دیمه‌نێت جوان و دارستان و ریبار و كانیێت ئاڤێ و چیاێت بلند.
پاریزگه‌ها دهوك یابناڤ و ده‌نگه بوارێ كشت و كالى ڤه‌ژى وه‌ك چاندنا ده‌خل و دانى و چه‌م و بیستانێت فیقى وه‌ك سێڤ و ترى و هژیر و گویز و باهیڤ ....
لێ جهێ داخێ یه گه‌له‌ك ژ ڤان دارستان و چه‌م و بیستان هاتبونه سوتن و برین ل سه‌ر ده‌مێ رژێما سه‌ددامى ، به‌لى پشتى سه‌رهلدنا پیروز و ئاڤاكرنا گوندا و زڤرینا هاولاتیا بو سه‌ر گوند و زه‌ڤییت خو ئه‌ڤ چه‌م و بیستانه جاره‌كادى هاتنه چاندن.
هه‌ر وه‌سا پارێزگه‌ها دهوك ژ گه‌له‌ك وارێت دیڤه یا پێشكه‌فتى وه‌ك به‌رفره‌هـ بوون ژ ئالێ ئاڤاهیێ ڤه وه‌ك ئاڤاكرن و ڤه‌كرنا گه‌له‌ك هوتێل و موتێل و خارنگه‌ه و سه‌یرانگه‌ه و ماركێت و جهێت بازرگانى یێت مودرن و پێشكه‌فتى.
گرنگترین جهێن گه‌شتیارى ل پاریزگه‌ها دهوك:
1- هاڤینگه‌ها چیایێ زاوا: دكه‌ڤیته باشورى هنداڤى باژێرێ دهوك، جهه‌كێ گوزاریه و گه‌له‌ك گه‌شتیار قه‌ستا ڤێ دڤه‌رێ دكه‌ن بو سه‌یرانا و بیره‌وه‌ریا ژبه‌ر كو یێ بلنده و هه‌مى باژێرى دهوك دهیته دیتن. لبه‌ره هنده‌ك جهێن گه‌شتیارى لێ بهێنه ئاڤاكرن ب رێكا هنده‌ك كومپانیا ڤه ل پاشه‌روژێ.
2- هاڤینگه‌ها زاویته: دكه‌ڤیته 22كم باكورێ دهوك گه‌له‌ك چیا و دارستان لێ هه‌نه و 885 م یا بلنده ل سه‌ر رویێ ده‌ریایێ.
3- هاڤینگه‌ها سیاره‌تیكا: د كه‌ڤیته لسه‌ر چیایێ گاره ، 35 كم ل باكورێ دهوك ، ل زستانا گه‌له‌ك به‌فر لێ دباریت و ل هاڤینێ سه‌قایه‌كێ فێنكه و پلا گه‌رماتیێ ژ 33 پلا نابوریت ، ژ سێ لایاڤه چیا لێ هه‌نه و گه‌له‌ك دارستان و كانیێت ئاڤێ لێ هه‌نه .
4- هاڤینگه‌ها ئاشاوا: دكه‌ڤیته باشورێ سه‌رسنگ ب 6 كم. ژ هاڤینگه‌هین گه‌له‌ك جوانه و جهه‌كێ دارستانى یه و سیلاڤه‌كا ئاڤێ دناڤرا دهیت ئه‌وا ژ 40 كانیاڤه كوم دبیت . گه‌له‌ك شكه‌فت لێ هه‌نه ژبه‌ر ڤێ چه‌ندێ گه‌له‌ك گه‌شتیار قه‌ستا ڤى جهى دكه‌ن ژ به‌ر سه‌قایێ پاقژ و فێنك.
5- هاڤینگه‌ها سه‌رسنك: دكه‌ڤیته باكورێ دهوك ب 55 كم. 1046م یا بلنده ل سه‌ر ریێ ده‌ریاێ. دهیته هژمارتن ژ هاڤینگه‌هێن گرنك ژبه‌ر هه‌بونا خزمه‌تێن گوزارى و سه‌قایێ وێ ل هاڤینێ هه‌ر وه‌سا هه‌بونا كانیێت ئاڤێ ئه‌وێ ژ چیایێ گاره دزێن و گه‌له‌ك دیمه‌ن و دارستانین چوان لێ هه‌نه.
6- هاڤینگه‌ها ئێنیشكێ: دكه‌ڤیته دناڤ به‌را گوندێ قه‌دش و 9 كم باكورێ هاڤینگه‌ها سه‌رنگ . گه‌له‌ك دیمه‌نێت چوان لێ هه‌نه هه‌ر وه‌سا ژ به‌ر هه‌بونا شكه‌فتا ئێنیشكێ ئه‌وا بناڤ و ده‌نگ گه‌له‌ك گه‌شتیار قه‌ستا ڤێ هاڤینگه‌هێ دكه‌ن.
7- هاڤینگه‌ها سیلاڤ: دكه‌ڤیته ناڤبه‌را قه‌زا ئامیدیێ 5كم و هاڤینگه‌ها سه‌رسنگ ب 26 كم. 1150م یا بلنده ل سه‌ر رییێ ده‌ریایێ. ئه‌ڤ هاڤینگه‌هه دكه‌فته دناڤبه‌را دوو چیایێن بلند پرى دارستان و ئاڤه‌كا بوش دناڤرا دهێت. گه‌له‌ك گه‌شتیار قه‌ستا ڤێ هاڤینگه‌هێ دكه‌ن ژ به‌ر سه‌قایێ فێنك ل هاڤینێ.....
هه‌ر وه‌سا گه‌له‌ك هاڤینگه‌هێن دى هه‌نه ل پارێزگه‌ها دهوك وه‌ك (ئه‌رادن، بامه‌رنێ، گه‌لیێ دهێ، ده‌ڤه‌را به‌رواریا، شه‌رانش، ئه‌تریش.......
0 Comments 
