چه‌ند شيره‌تێن ساخله‌مييێ د مه‌ها ره‌مه‌زانێدا
و ئو ئا: ئومێد محمد بناڤي
هه‌ر وه‌کي يا ديار مه‌ها ره‌مه‌زانێ نه وه‌کي چ مه‌هێن دييه ژ لايێ شێوازێ ژيانێ، ساخله‌مييا له‌شي، و دانێن مرۆڤ دخۆت. ژبه‌رکو رۆژانه بتنێ دو دانێن خوارنێ د مه‌ها ره‌مه‌زانێدا دهێنه خوارن؛ يا باشتر ئه‌وه ئه‌ڤ هه‌ردو دانه ب ئاسته‌کي بن کو ماده‌يێن پێدڤي بۆ له‌شي ئاماده بکه‌ن، د هه‌مان ده‌مدا پێدڤييه کارتێکرنێن خراب ل کارێ ئاشکێ نه هێته کرن ژبه‌ر زێده‌هييا خوارنێ. لدووف چه‌ند بابه‌تێن هاتينه به‌لاڤکرن د تۆرا ئينته‌رنێتێ دا؛ يا فه‌ره هنده‌ک خالێن سڤک ده‌رباره‌ي خوارنێ د ره‌مه‌زانێدا بۆ خه‌لکي بهێته ديارکرن:• ئه‌گه‌ر خوارنا فتارێ "برياني" بيت؛ يا باشتر ئه‌وه لدووڤدا خوه ژ خه‌وتنێ دووربێخي بۆ ماوێ چه‌ند ساتێن کێم. هه‌روه‌کي يا به‌لاڤ دناڤ خه‌لکێ جڤاکێ کوردي و ئه‌ره‌بيدا؛ خوارنا برياني ژ به‌لاڤترين خوارنانه يێن کو ب ره‌نگه‌کێ تايبه‌ت د ده‌مێن هه‌بوونا هه‌لکه‌فتناندا دهێنه ئاماده‌کرن، مينا مه‌ها ره‌مه‌زانێ.
خوارنا برياني يا پێکهاتي ژ برنج و روون، مريشک و ماده‌يێن بوهاراتي و تووژاتييان، دگه‌ل چه‌ندين پێکهاته‌يێن دي يێن ناڤکري ب "کشمش"ان. هه‌بوونا ئه‌ڤان پێکهاته‌يان د ئێک خوارندا چێدبيت باره‌کێ گران بيت لسه‌ر کارێ ئاشکێ، و هه‌ر پێکهاته‌يه‌ک ب ره‌نگه‌کي کارتێکرنێ ل له‌شي بکه‌ت. هه‌ژي گوتنێيه وزه‌يێ هه‌يي د خوارنا بريانيدا نزيکي 500 يه‌که‌يێن وزه‌ييه و دهێته هژمارتن خوارنه‌کا گران لسه‌ر ئاشکي. ديسان هه‌بوونا بڕێن گه‌له‌ک ژ تووژاتي و بوهاراتێن جوره‌وجور د پێکهاته‌يا بريانييێدا دبيته ئه‌گه‌رێ په‌يدابوونا گرانييه‌کێ د ده‌ڤه‌را ئاشکێدا دگه‌ل تووشبوونا مرۆڤي ب به‌رسۆژان.
ژبه‌ر ڤێ يه‌کێ؛ يا باشتر ئه‌وه د مه‌ها ره‌مه‌زانێدا ژ پێکهاته‌يێن تووژ د ئاماده‌کرنا بريانييێدا کێم بکه‌ن، ديسان باشتره ئه‌گه‌ر دگه‌ل بريانييێ که‌سکاتي بهێنه خوارن داکو سڤکييه‌کێ بده‌ته خوارنێ و کارێ ئاشکێ بسانه‌هي بکه‌ت دگه‌ل کێمکرنا کارتێکرنا ماده‌يێن تووژ لسه‌ر ئاشکي دناڤ بريانييێدا. ديسان يا باشتر ئه‌وه بڕێن کێمتر ژ رۆژێن نۆرمال ژ بريانييێ بخۆين لسه‌ر فتارێ هه‌روه‌سا باشتره ئاسته‌کێ کێمتر يێ رووني د پێکهاته‌يا بريانييێ دا هه‌بيت، ديسام پێدڤييه خوه ژ خه‌وتنێ دووربێخين بۆ چه‌ند ساتان پشتي خوارنا بريانييێ لسه‌ر فتارێ.
• باشتره ژ خوارنا په‌نيرێن چێکري د مه‌ها ره‌مه‌زانێندا دووربکه‌ڤين. خوارنا نان و په‌نيران د دانێ پاشيڤێدا ديسان ژ خوارنێن به‌لاڤه دناڤ خه‌لکێ جڤاکێ مه دا، و به‌هراپتر ژ وان پشتبه‌ستنێ ب په‌نيرێن چێکري دکه‌ن يێن کو دهينه کرين ژ مارکێتان ب ره‌نگه‌کێ حازر. خوارنا ناني د پاشيڤێدا ژێده‌ره‌کێ سه‌ره‌کييه بۆ ماده‌يێن نشايي، و خوارنا په‌نيري بڕه‌کێ باش ژ پرۆتين و کالسيۆمان بۆ له‌شي ئاماده دکه‌ت. ديسان خوارنا ناني زوو ناهێته بۆهژين د ئاشکێدا؛ ژبه‌ر ئه‌ڤێ چه‌ندێ مرۆڤ زوو هه‌ست ب برسيبوونێ ناکه‌ت د ده‌مێ رۆژيگرتنێدا. لێ په‌نيرێن چێکري بڕێن زێده ژ سوديۆمي د پێکهاته‌يا واندا هه‌يه، و ئه‌ڤ چه‌نده دبيته ئه‌گه‌ر بۆ زوو تێهنيبوونێ د ده‌مێ رۆژيگرتنێدا، به‌روڤاژي په‌نيرێ سرۆشتي يێ کو بڕێن کێم يێن سوديۆمي بخۆڤه‌دگريت و نابيته ئه‌گه‌رێ تێهنيبوونێ. بۆ زانين، ئێک نان يا زه‌نگينه ب 160 يه‌که‌يێن وزه‌يێ، لێ ئێک دانه ژ نانێ گه‌نمي يێ ساده 70 يه‌که‌يێن وزه‌يێ هه‌نه. پارچه‌يا په‌نيرێ موزاريللا خودانێ 80 يه‌که‌يێن وزه‌يێ يه، لي پارچه‌يه‌کا په‌نيرێ سپي؛ 40 يه‌که‌يێن وزه‌يێ هه‌نه، لێ هه‌ر که‌فچييه‌کێ ماستي؛ 30 يه‌که‌يێ وزه‌يێ هه‌نه. پێدڤييه خه‌لک ل ده‌مێ خوارنا نان و په‌نيران د دانێ پاشيڤێدا؛ که‌سکاتييان ژي بخۆن ژبۆ ته‌ڤاڤکرنا مادده‌يێن پێدڤي بۆ له‌شي د دانێ پاشيڤێدا.
• خوارنا هژيران پشتي فتارێ رامانا ژيانه‌کا ساخله‌م رادگه‌هينيت،هژير دهێته هژمارتن ژ فێقيێن زه‌نگين ب ماده‌يێن کاربوهێدراتي، يا کو رێژه‌يا وێ دگه‌هيته 73%، و رێژه‌يا پرۆتينان 3%، و رێژه‌يا 2% ژي ماده‌يێن رووني. هه‌روه‌سا چه‌ندي جۆرية ڤيتامين و ماده‌يێن پاقژکه‌رێن له‌شي ب خۆڤه دگريت دگه‌ل چه‌ندين که‌رسته‌يێن کانزايي يێن ب مفا بۆ له‌شي مينا ئاسن و فسفور.
ژبه‌ر چه‌ندين مفايێن پێکهاته‌يا هژيران؛ نۆشدار هژيران ناڤ دکه‌ن ب ده‌رمانخانه‌کا تايبه‌ت سه‌باره‌ت هژمارتنا وێ وه‌ک فێقييه‌کێ زه‌نگين. ئه‌ڤ ناڤکرنه ژي ڤه‌دگه‌ريت هه‌بوونا ڤيتامين و کانزايێن جوره‌وجور د پێکهاته‌يا هژيران دا، لێ يا ژ هه‌موويان گرنگتر؛ هه‌بوونا ڤيتامن K د پێکهاته‌يا هژيران دا، يا کو کاردکه‌ت ب هشککرنا خوونێ و راوه‌ستانا خوونرشتنێ، ب ڤي ره‌نگي مفايه‌کێ مه‌زن هه‌يه د سيسته‌مێ خوونێ يێ له‌شيدا.
هه‌ژي گوتنێيه کو د پێکهاته‌يا هژيران دا چه‌ندين ئه‌نزيمێن ب مفا د کارێ بۆهژينێدا هه‌نه و ب هاريکارييا ئه‌ڤان ئه‌نزيمان هژير دشێت هاريکارييا ئاشکێ بکه‌ت د بۆهژينا خوارنا فتاري و وه‌ستييانا له‌شي سڤک دکه‌ت. هه‌روه‌سان خوارنا هژيران هاريکارييا ب هێزکرنا سيسته‌مێ به‌رگرييێ دکه‌ت ئه‌گه‌ر هات و که‌سه‌کێ کێم به‌رگري بخۆت، دگه‌ل چاره‌کرنا بارێن قه‌بزبوونێ و چه‌ندين تێکچوونێن دي يێن له‌شي.يا گرنگه خوارنا مرۆڤي يا هه‌مه‌ره‌نگ بيت ب تايبه‌تي د مه‌ها ره‌مه‌زانێدا دا کو بشێين له‌شێ خوه بێ به‌هر نه‌که‌ين ژ چه‌ندين پێکهاته‌يێن خوارنێ يێن جوره‌وجور يێن کو له‌شێ مرۆڤي وه‌رناگريت ژ ئه‌گه‌رێ رۆژيگرتنێ بۆ چه‌ندين ساتێن رۆژێ.
0 Comments 
